Do Hiszpanii przez Beskidy, czyli komuniści w Zwardoniu

Zwardoń w okresie międzywojennym był popularnym kurortem wśród turystów. Miejscowość znajdowała się tuż przy granicy Polsko-Czechosłowackiej, co wykorzystali ludzie związani z ówczesną Komunistyczną Partią Polski. Dlaczego ta mała miejscowość znalazła się w centrum ich uwagi? Zapraszam was do przedwojennego Zwardonia...

W lipcu 1936 roku w Hiszpanii wybucha Wojna Domowa. Na jesień tego samego roku do Zwardonia przyjeżdża Leon Chajn, który zamieszkał w wynajętych pokojach budynku Korpusu Ochrony Pogranicza. Sam Leon był instruktorem Polskiego Związku Narciarskiego oraz Przewodnikiem Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego, co później świetnie wykorzystywał (Legitymacja PTT umożliwiała mu swobodne przekroczenie granicy Czechosłowackiej, dzięki jednorocznej wizie). Od 1932 roku Leon Chajn był także członkiem Komunistycznej Partii Polskiej. I związku z działalnością komunistyczną przyjechał do tej miejscowości wprost z Warszawy. Leon miał w Zwardoniu organizować przerzuty ochotników przez granicę Czechosłowacką, skąd przyszli ochotnicy mieli się dostać przez Czeski Cieszyn i Pragę do Hiszpanii i stanąć po stronie armii Republiki Hiszpańskiej.

Dlaczego komuniści wybrali Zwardoń? Powód był oczywisty: Łatwość przerzutów ludzi. W dwudziestoleciu międzywojennym do Zwardonia ściągały tłumy turystów, dzięki czemu potencjalni przemytnicy mogli się zgubić w tym tłumie. Dodatkowym atutem był przebieg granicy, która biegła niskimi partiami gór. Zameldowanie się w budynku KOP też nie było przypadkowe. Leon podpatrywał pracę pograniczników, co miało mu pomóc w uniknięciu spotkania z nimi. W listopadzie Leon poinformował warszawskich komunistów, iż można rozpoczynać operację przerzutów. Jednocześnie dał także sugestię, żeby ochotnicy przyjeżdzający do Zwardonia wyglądali na sportowców, co miało nie wzbudzać podejrzeń wśród pograniczników. Poza tym wśród przyszłych żołnierzy Hiszpańskich zabronione było noszenie długiego płaszcza z kapeluszem, a wówczas taki ubiór był modny.

Jeszcze w tym samym miesiącu na stację do Zwardonia przyjechali pierwsi ochotnicy. Przyszli żołnierze byli werbowani przez instruktorów narciarstwa, w tym Leona Chajna. Po zwerbowaniu, Leon rozpoczynał z nimi trening. Większość ludzi nigdy nie miała na nogach nart, więc pierwsze chwile z dwoma deskami na nogach były dla nich bolesne. Ochotnicy spędzali noc w schronisku na zboczach Skalanki. Kolejny trening rozpoczynał się o ósmej rano. Wtedy narciarze wychodzili na trening przez górę Skalankę. Koło godziny dziewiątej zmęczeni uczestnicy udawali się na herbatę do schroniska Utulnia, które znajdowało się już na terenie Czechosłowacji. W ten sposób przyszli ochotnicy nieświadomie przekroczyli granicę. Pora, o której zaczynał się trening nie była przypadkowa. Była zsynchronizowana z patrolami KOP. Po herbatce z rumem, Leon wraz z ochotnikami udawał się na stację Skalité, skąd jechał z nimi do Czeskiego Cieszyna. Tam grupę ochotników przejmowali Czechosłowaccy komuniści, którzy z nimi kontynuowali jazdę.

Większość z was zadaje sobie teraz pytanie: Dlaczego organizowano przerzuty, jak można było przekroczyć granicę? Ponieważ służenie obcej armii było i jest zabronione. Dzięki sprytowi Leona, przez trzy miesiące pogranicznicy nic nie zauważyli niepokojącego, zwłaszcza, że mieli ważniejsze sprawy, a mianowicie byli bardziej skupieni na ewentualnym szmuglowaniu towarów przez granicę.

Cała genialna strategia Leona sypnęła się w lutym 1937 roku. Wtedy na stację do Zwardonia przyjechali dwaj dawni koledzy Leona ze studiów, którzy ubiorem wyraźnie odróżniali się od tłumu (płaszcz i kapelusz). Przy okazji również chcieli się dostać do Hiszpanii, lecz przed Leonem udawali, że przyjechali do Zwardonia wypoczywać (nie mieli do niego zaufania). Dość szybko zostali przyłapani na próbie nielegalnego przekroczenia granicy i wtrąceni do aresztu KOP-u, który znajdował się w piwnicy budynku. Wtedy Leon chciał ich wesprzeć. W tym celu nadał do nich na poczcie w Zwardoniu paczkę z żywnością, bez adresu nadawcy. W ten sposób komendant KOP-u, zorientował się, że w Zwardoniu działają przemytnicy, którzy przerzucają ludzi przez granice. Wkrótce po jego interwencji, w Zwardoniu zaroiło się od agentów policyjnych. W tej sytuacji Leon musiał uciekać ze Zwardonia, żeby nie zostać złapanym i wtrąconym do więzienia.

Tak zakończyły przez przerzuty ludzi przez Zwardoń. Lecz komuniści nie zrezygnowali ze szmuglowania ludzi przez granicę. Leon powrócił w Beskidy już na wiosnę tego samego roku, organizując przerzuty przez Stożek w Wiśle Głębcach. Działał w tych terenach do lipca tego samego roku. Później Leon przerzucał ludzi bezpośrednio po przyjeździe z Warszawy.

Nasz bohater szczęśliwie przetrwał II Wojnę Światową. Później związał się ze Stronnictwem Demokratycznym oraz z Polską Zjednoczoną Partią Robotniczą, gdzie w powojennych latach zajmował wysokie stanowiska w Komitecie Centralnym PZPR. Od 1965 do 1976 roku był dyrektorem Archiwów Państwowych, po czym odszedł na emeryturę. Zmarł w marcu 1983 roku.

Zdjęcie: Parafia Zwardoń